Katastrofa RMS Titanic jest wdzięcznym tematem do ćwiczeń mimo, że kosztowała życie ponad 1500 osób. Nikomu nie trzeba wyjaśniać szczegółów bo dzięki filmom i różnym artykułom temat tego zdarzenia jest powszechnie znany.
Zbuduję dla Was prostą analizę tej katastrofy w narzędziu TRIZ zwanym 9 okien (także: dziewięć ekranów twórczego myślenia lub operator czasu i skali), aby dać przykład jak można to zrobić.
Dziewięć okien to narzędzie wynikające ze studiów zespołu Altszullera nad historycznymi osobowościami twórczymi. Tysiące takich wybitnych ludzi jak Albert Einstein czy Leonardo da Vinci są w szczegółach opisane przez historyków. Okazało się, że wielu z nich miało ponadprzeciętną zdolność oglądu sytuacji w macierzy czasu i skali. Tak narodziło się 9 okien.
Zaczynamy od pustej formatki z dziewięcioma polami z trzema obszarami czasu i trzema skali. Zastanawiam się na początku co jest dla mnie systemem w teraźniejszości (środkowe okno):
Rys 1. Puste 9 okien, dwie pionowe linie będą oddzielały teraźniejszość od
przeszłości i przyszłości. Dwie poziome linie system od podsytemu i nadsystemu.
Przyjąłem dla katastrofy RMS Titanic czas teraźniejszy od momentu zderzenia z górą lodową do zatonięcia statku (to łącznie niecałe 3 godziny). Takie granice łatwo jest uchwycić. Oczywiście minęło ponad sto lat od tego momentu, czyli jak widać "teraźniejszość" może być względna.
Systemem jest cały statek i wszystko co się w nim znajdowało w momencie otarcia się o górę lodową. Wszystkie składniki tego statku należą do podsystemu, a systemem jest statek jako całość.
Co oznacza, że ocean (woda o temperaturze -2 C), góry lodowe dookoła (było ich więcej), inne statki, operator telegrafu w Nowym Jorku itp. będą w nadsystemie. Nadsystem to coś co jest poza systemem, na zewnątrz systemu. Nie należy wpisywać tu rzeczy nieistotnych typu ryby w oceanie, choć nie wiemy co się okaże później istotne, więc lepiej wpisać więcej niż mniej. Gdybyśmy nie zauważyli tu góry lodowej trudno będzie później wpaść na pomysł jej wykorzystania.
Obecny nasz układ po wpisaniu systemu i nadsystemu w teraźniejszości jest następujący:
Rys 2. Zaczynamy wypełniać 9 okien, tu akurat od środka w górę. Nie ma zasady co do kolejności uzupełniania okien, często wraca się do okien wcześniej wypełnionych aby coś uzupełnić. Zaznaczone są dwa momenty graniczne odzielające przeszłość od teraźniejszości i teraźniejszość od przyszłości.
Trzeba nam „zajrzeć” w każde z okien, czyli zadać sobie pytanie np. co było w podsystemie przed zderzeniem z górą. Na razie żadne okno podsystemu nie jest jeszcze wypełnione. W podsystemie są wszystkie elementy składowe statku, oczywiście gdybyśmy wszystko mieli wypisać z czego składał się statek to jest to ogromna praca – wpisujemy tylko hasłowo te znaczące.
Ja uznałem subiektywnie, że istotne sprawy to: ponad 2200 ludzi, 20 łodzi ratunkowych, 3200 kamizelek, różne sprzęty wyposażenia statku, działający telegraf i prąd, oświetlenie, pompy, wyszkoleni oficerowie, procedury alarmowe itd.
W trakcie ewakuacji łodzie ratunkowe z ich pasażerami (podsystem) odpływają od statku, można uznać że przechodzą do nadsystemu. Ważne by to zauważyć, nigdy się nie zdaża, by nie było dyskusyjnego elementu - w którym oknie coś zamieścić.
Gdyby naszym zadaniem było ratowanie ludzi z Titanica to pojawiać się już mogą pierwsze pomysły, które powinniśmy zanotować na parkingu pomysłów.
Na przykład:
Zawiadomić pobliskie jednostki przy pomocy rakiet by przybyły na pomoc (ten pomysł faktycznie był realizowany, ale nieskutecznie).
Wcisnąć więcej ludzi do każdej z szalup – morze jest spokojne. Z kamizelek ratunkowych i innych pływających rzeczy zrobić dodatkowe tratwy (pasażerowie w szalupach nie potrzebują kapoków).
Podpłynąć do góry lodowej i przetransportować na nią jak najwięcej osób albo płynąć tyłem (mniej wody będzie się wlewać przez szczeliny) w kierunku statku płynącego na pomoc itp.
Uzupełniam teraz okna dotyczące sytuacji przed otarciem się o górę lodową (po lewej stronie). Jak widać okno nadsystemu w przeszłości i teraźniejszości jest w tej sytuacji identyczne. Można spróbować pomyśleć i innych informacjach, których nie wpisałem. Na przykład to, że katastrofa wydarzyła się w nocy więc jest ciemno, a wielu pasażerów jest już w łóżkach itd.
Rys 3. Przeszłość i teraźniejszość wypełniona hasłowymi informacjami uznanymi za znaczące.
Pojawiają się pomysły związane z tym, co można było zrobić krótko przed katastrofą – mniejsza prędkość, wcześniejsze dostrzeżenie góry lodowej, ominięcie całego pola gór lodowych i wiele innych.
Często ludzie pytają - jak daleko należy cofać się w czasie, czy można przejść nawet do projektowania i budowy statku? Gdyby grodzie były szczelne od góry - to woda nie przelałaby się do kolejnych przedziałów. Wszystko co uznamy za znaczące możemy tu zanotować. Proszę pamiętać, że nic nas nie ogranicza by nie dodać na przykład kolejnych trzech okien wcześniejszej przeszłości i tam zanotować takie informacje. Podobnie możemy wznieść się ponad chmury i w nadsystemie zauważyć na wyższym poziome księżyc, gwiazdy itp. To narzędzie ma nam służyć, więc możemy je dostosowywać do swoich potrzeb. Dziewięć okien zazwyczaj wystarcza, ale może być ich 12 lub nawet 16 jeśli uznamy to za przydatne. Ja się ograniczyłem w tym przykładzie do dziewięciu.
Gdy spojrzymy na przyszłość w nadsystemie (prawa strona u góry) zauważymy, że w bliskiej przyszłości stan morza jest taki jak był wcześniej, ale przypływa też jeden ze statków – Carpathia, która odebrała wiadomość telegraficzną wzywającą ratunek. Dużo później, w wyniku pracy komisji dochodzeniowej zmienią się liczne przepisy dotyczące bezpieczeństwa m.in. od tego czasu ilość miejsc w szalupach ratunkowych będzie związana z ilością ludzi na pokładzie. Wpisałem do moich 9 okien to co uznałem za najbardziej istotne. W przypadku prawdziwych analiz dziewięcioma oknami, zapisanych informacji jest oczywiście więcej.
Rys.4 „Zajrzeliśmy” we wszystkie 9 okien katastrofy Titanica.
Nasz system, czyli sam Titanic przełamany opadł na dno oceanu, do okna systemu w przyszłości osobiście zaliczyłbym też późniejsze dochodzenie w sprawie przyczyn i przebiegu katastofy i odszkodowania wypłacone poszkodowanym i spadkobiercom. Nie upieram się – można to zaliczyć w tym przypadku także do podsystemu lub nawet nadsystemu. Ważne by nic nam nie umknęło.
W podsystemie są uratowani rozbitkowie i szalupy, dużo później eksploratorzy wraku wydobędą nieco więcej pamiątek z tego statku czyli też elementów podsystemu. Do nadsystemu zaliczyłbym jeszcze legendę katastrofy w filmach, powieściach i artykułach.
W ten sposób uzyskaliśmy całościowy, choć bardzo uproszczony obraz katastrofy Titanica w czasie i skali. Jest to naturalnie tylko przykład edukacyjny. Nie zapisałem całego mnóstwa innych słusznych obserwacji i pomysłów.
Zwykle w czasie tworzenia dziewięciu okien pojawiają się pomysły, ale wcale nie jest to głównym celem tego narzędzia. Głównym celem jest analiza sytuacji – zajrzenie z dziewięciu różnych perspektyw, które zmuszają do poszukania odpowiedzi na pytania co dzieje się w danym czasie z podysytemem, systemem i nadsystemem. Jest to sposób na systematyczne przyglądanie się naszemu problemowi. Jeśli robimy to zespołowo, uzyskujemy cenne „uwspólnienie” informacji, dzięki temu będziemy rozwiązywali jeden wspólny problem. Nie jest dobrze jeśli bez uzgodnienia każda osoba ma lekko inny obraz sytuacji i w ten sposób każdy próbuje rozwiązywać nieco inny problem. W tym przypadku ktoś mógłby uważać, że nie powinniśmy skupiać się na tym jak nie dopuścić do katastrofy, a inna osoba właśnie to może uznać za najbardziej potrzebne. Dziewięć okien wymusza taką dyskusję, a w efekcie dyskusji pojawią się decyzje. W ten sposób nie zmarnujemy czasu na robienie nietrafionych działań, a taka dyskusja i tak się później pojawi, tylko poniewczasie.
Dzięki takiemu narzędziu jak dziewięć okien spoglądamy na sytuację z różnych punktów widzenia. Nie zdaży się pomyłka, że ktoś zapomni o hipotermii (większość pasażerów zginęła właśnie z powodu wyziębienia) lub nie zainteresuje się tym dlaczego bliższe okręty niż Carpathia nie zareagowały na sygnały wzywające pomocy (dla ciekawych: efekty zbadania tej katastrofy przez komisję były przyczyną do ujednolicenia międzynarodowych standartów sygnalizacji ratunkowej, okrętowi telegrafiści musieli także od tego czasu dyżurować na zmiany przez całą dobę).
Jeśli chcesz więcej to tutaj znajdziesz inny artykuł o 9 oknach.
A tu bonus z 2020 roku: Człowiek i COVID - film w przyśpieszonym tempie budowania przykładowej analizy 9 okien:
Poniżej wizualny one-pager, stworzony przez Piotra Wyżlińskiego, polecam.
Michał Hałas
Ekspert TRIZ
GRUPA ODITK
